landschappen
Anselm Kiefer in museum Voorlinden
Anselm Kiefer (1945) is een na-oorlogse Duitse kunstenaar bij wie de oorlog een prominente plek vervult in zijn imposante oeuvre. Zoals Armando zijn schuldige landschappen heeft geschilderd, zo bevraagt Kiefer de achtergronden van de tweede Wereldoorlog. In zijn jonge jaren doet hij dat door op prominente plekken in het landschap de Hitlergroet te brengen. Hij bevraagt en stoeit met het Duitse nazi-verleden en vraagt zich af hoe hij zelf gehandeld zou hebben in 1939. In de documentaire Anselm zegt hij het zo: “Een landschap waar een tank over heen heeft gereden is geen landschap.”
Landschappen noemt hij de huid van de aarde. Hij beziet ze vanuit vliegtuigen en geeft ze vorm met materiaal. Zijn tijdgenoot Jaap Wagemaker werkte op soortgelijke wijze. In de jaren ’70 en ’80 toont hij zijn werken aan Joseph Buys. In de documentaire zien we hem met een klein autootje op weg gaan met zijn opgerolde doeken bovenop de imperial. Een mooi tijdsbeeld. De doeken worden steeds groter en bewerkter waardoor oprollen er niet meer bij is. Kiefer maakt een serie vliegtuigen van lood die nauwelijks in een museumzaal passen. Ook heeft hij een fascinatie voor Van Gogh, zonnebloemen en de sterrenhemel.
In de documentaire Anselm zien we een biografie van de kunstenaar en zijn fascinatie voor mythe en geschiedenis. De jonge Anselm wordt gespeeld door een jongetje, kind van de jaren vijftig. De beelden van kind en volwassene en de samenspraak tussen hen zijn mooi in elkaar geregen. Imposant zijn de ateliers waarin het grote werk tot stand komt. Zijn atelier in Parijs doet denken aan een hele grote bouwmarkt zoals Hornbach. Stellingen met materiaal, kunstwerken, ladekasten. Kiefer fietst er zelf doorheen en schikt hier en daar wat aan de kunstwerken die allemaal driedimensionaal zijn. Kiefer gebruikt lood, textiel, overalls, graan, zonnebloemen en dikke pasta’s. We zien hem in de weer met een brander waarmee hij landschappen zwart blakert en zijn assistent houdt de waterspuit erbij. Alles druipt.
Kiefer heeft ook nog ateliers in Odenwald en Zuid-Frankrijk en hij is omringd door een leger assistenten. In Zuid-Frankrijk heeft hij een landgoed van 40 hectare omgetoverd tot een kunstbeleving. We zien hoe hij als een ware alchemist met grote machines kokend lood over zijn schilderijen laat lopen. Een assistent die de slurf bedient waaruit het hete spul loopt, zegt op een gegeven moment: “Iets lager, Herr Kiefer, anders spat het teveel” waarop Kiefer zegt: “ik wil juist die spatten in het werk.” Kiefer is inmiddels 78 jaar en kijkt beschouwend terug op zijn leven. De grote mythe is de mens zelf. In het zwart gekleed besluit hij met de woorden: “We zijn niet meer dan een druppel in de oceaan, atomen in het universum, sterrenstof. We zijn licht.” De mensen zoeken het lichte omdat ze het zware niet zien willen volgens de kunstenaar. Vervolgens klimt hij op een grote steiger naar de nok van zijn atelier en kalkt hoog op de muren de woorden: “The unbearable lightness of being.”
De film Anselm met regisseur Wim Wenders draait momenteel in de filmhuizen, Eye Amsterdam en Pathé. Zie hier de speellijst. Het majestueuze werk van Anselm Kiefer is te zien in museum Voorlinden in Wassenaar. De tentoonstelling is nog te zien t/m 25 februari 2024.
Foto’s: Els Vegter, Tentoonstelling Kiefer (2010) Museum Antwerpen
Huidlandschappen 